Tranh đông hồ

Sáng trong vằng vặc cả bầu trời.
Lộng lẫy sông hồ với biển khơi.
Lung linh bóng nguyệt nền thu thủy.
Vọng vời đua lượn lý ngư bơi.

Ý nghĩa tranh Cá chép trông trăng vô cùng thâm thúy. Đây là một bản tranh cổ rất được ưa chuộng của người xưa.

Tên tiếng việt là tranh Cá chép trông trăng, tên chữ hán nôm có đề trên mặt điệp là tranh Lý ngư vọng nguyệt.

Tranh không đơn giản mô tả quang cảnh lãng mạn một con cá chép đớp bóng trăng dưới nước để rồi từ đó người đời cho rằng tranh lý ngư vọng nguyệt mang ý nghĩa khuyên dăn đừng vì ảo ảnh trước mắt mà quên mất giá trị chân thật lâu dài.

Phải nói ngay rằng, ý nghĩa tranh cá chép trông trăng còn thâm thúy hơn nhiều. Ở đó là hình tượng biểu trưng âm dương đối đãi. Mình con cá tạo thành một đường hình chữ S giống như biểu tượng vòng tròn thái cực - âm dương. Mặt trăng tròn phía trên là âm trong dương và hình bóng mặt trăng tròn dưới nước lại là dương trong âm. Hình tượng này cho thấy sự thâm thúy ý nghĩa tranh lý ngư vọng nguyệt mà người xưa để lại cho hậu thế. Ở đó cho thấy sự vận động không ngừng của mọi tạo vật, mọi sự việc, không có gì là cố định là tồn tại duy trì một trạng thái, mà luôn vận động biến đổi. Trong cái sấu sẽ có cái tốt, trong cái họa sẽ có cái may, cánh cửa này đóng lại sẽ lập tức có cánh cửa khác mở ra đón chào...

Bên cạnh đó, hình tượng cá chép trong văn hóa dân gian còn là biểu tượng nghị lực vươn lên trong cuộc sống và ước nguyện "vượt vũ môn hóa rồng" may mắn sẽ được tạo nên từ sự nỗ lực.

Do đó bức tranh này rất được ưa chuộng treo trong không gian phòng thờ, hay không gian phòng khách, nơi sinh hoạt chung của các thành viên gia đình.

Miêu tả: Tranh Đông Hồ

Tranh dân gian Đông Hồ truyền thống với 5 màu cơ bản, nguyên liệu tạo màu gần gũi mộc mạc, từ tro bếp lá tre, hoa hòe, sỏi son, bột sò điệp...

Tranh có các kích thước cố định theo bản khắc gỗ cổ của các cụ xưa để lại và con cháu trong nhà nối nghiệp gìn giữ bảo vệ và phát triển nghề truyền thống.

Mỗi màu trong tranh là một bản khắc gỗ riêng. Nghệ nhân sử dụng đôi tay khéo léo phết màu lên bản khắc gỗ và in lần lượt từng màu lên giấy điệp. sau khi in song một màu, tranh sẽ được hong gió, nắng cho khô tự nhiên sau đó nghệ nhân tiếp tục in màu tiếp theo.

Do đó mỗi tranh cần 2-3 ngày tùy điều kiện thời tiết mới có thể được coi là hoàn thiện khâu in bản khắc.

Khâu cuối của mỗi tác phẩm tranh dân gian đông hồ sẽ được nghệ nhân ưu tú quốc gia và cũng là người trong gia đình chuốt lại chi tiết và đóng dấu mộc đỏ, khi đó Tranh chính thức là một tác phẩm nghệ thuật hoàn thiện.

Khen ai khéo dựng lên dừa,
Đấy trèo đây hứng cho vừa một đôi.

Trong kho tàng nghệ thuật dân gian Việt nam nói chung và nghệ thuật dân gian đông hồ nói riêng, cha ông ta đã để lại những bản tranh vô cùng ý vị. Trong đó có bản tranh Hứng dừa. Bản tranh không chỉ đẹp về hoạt cảnh sinh động trên nền điệp lấp lánh mà ý nghĩa tranh hứng dừa còn vô cùng thâm thúy.

Gia đình luôn là tế bào của xã hội, vì vậy mối quan hệ vợ chồng, cha con luôn được quan tâm nhiều hơn cả so với mối quan hệ vua tôi trong đạo “Tam Cương”. Có câu: “Tề gia, trị quốc bình thiên hạ” tức ở đây muốn nói phải quản được gia đình trước, mới tới đất nước lúc đó thiên hạ mới yên ổn và thái bình.

Người cha được xem là trụ cột của một gia đình. Là thân trụ hiên ngang như thân dừa mọc lên giữa đất cằn sỏi đá. Người Cha phải hứng chịu bao sương gió vất vả gian truân để bảo vệ gia đình, yêu thương vợ và nuôi các con khôn lớn thành người. Giống như những trái ngọt mang đến cho đời.

Rõ ràng bức tranh hứng dừa cũng cho thấy sự bộc lộ khí chất mạnh mẽ của đàn ông. Trèo Dừa là công việc vất vả nguy hiểm. Nhưng để có thể lo cho vợ con thì người chồng, người cha ấy chẳng màng tới nguy hiểm, hay mệt nhọc vượt qua mọi thử thách.

Hình ảnh những đứa trẻ đang bấu chặt vào gốc cây. Khác hẳn với tâm lý của trẻ khi được chuẩn bị đón những trái dừa tươi mát, ngọt lành. Đáng ra chúng phải hớn hở nhảy dưới đất ngẩng mặt lên chờ đợi trái dừa mà cha tung xuống. Nhưng không ở đây các bạn nhỏ như cũng muốn được treo lên cây giống như cha. Muốn được noi gương theo cha vượt qua mọi khó khăn, nguy hiểm. Đồng thời muốn chia sẻ và cảm nhận nỗi vất vả khi trèo dừa của cha mình.

Người vợ đang vén váy để hứng dừa như cùng sẻ chia thành quả trái ngọt cùng nhau trong cuộc đời.

2 câu thơ Nôm trong bức tranh: “Khen ai khéo dựng lên dừa, Đấy trèo đây hứng cho vừa một đôi”.

hình tượng tung hứng dừa vốn không hề có trong thực tế. Đại từ ai trong câu thơ trong bức tranh ta thấy chính là con người tạo nên sự hài hòa hợp lý và cân đối trong ý nghĩa của bức tranh Hứng Dừa. Chính chúng ta biết điều hòa cuộc sống của mình, của môi trường thì sẽ mang lại hạnh phúc cho chính mình và cho cuộc đời. Tiêu biểu là gia đình, mối quan hệ cùng chia sẻ, cùng gắn bó, san bớt vất vả hiểm nguy sẽ là mái ấm gia đình hạnh phúc.

Như vậy, khi treo bức tranh dân gian Đông Hồ Hứng Dừa trong gia đình, tức là ta đang thấy khung cảnh một gia đình hạnh phúc. Và bức tranh luôn là lời nhắc nhở, là bài học sâu sắc để có được một hạnh phúc đơn giản, trọn vẹn theo đúng nghĩa. Mối quan hệ vợ chồng cha con chính là đỉnh tam giác tạo nên hạnh phúc.

Chuột Thổi kèn Tàu.

Chuột làm chú rể.

Cô dâu ngồi kiệu thẹn thò ghê.

(Trích bài thơ "Tranh Tết", Vũ Quần Phương)

Không phải bỗng nhiên cứ nhắc đến Đông Hồ, người ta lại nhớ ngay đến bức tranh Đám cưới chuột, hình dung ra cái tưng bừng rộn rã, cái hóm hỉnh vui tươi. Cái hớn hở của lũ chuột trong tranh như mang hương xuân, sắc tết đến từng nhà.

Bỏ qua ngữ nghĩa luận giải của các nhà nghiên cứu hiện đại khi cho rằng đây là bức tranh mang tính đả kích, châm biếm, phê phán thói đời thì ý nghĩa thâm thúy của tranh dân gian chứa đựng trong đó là một câu chuyện rất tết.

Đó là câu chuyện về sự no đủ, về sự đầm ấm hạnh phúc. Con mèo no đủ với cống lễ, thậm chí là cống lễ hiến sinh chính thân chuột. Còn đám cưới tưng bừng phía dưới lại cho thấy sự hạnh phúc tràn trề. Một sự gửi gắm thông điệp về sự sinh diệt, tiêu trưởng của vũ trụ; về cái lẽ thường hằng của nhân sinh. Ở đó cũng thể hiện ra hàm nghĩa về sự cộng sinh hòa bình giữa muôn loài. Điều mà nếu chỉ nhìn tranh trên góc độ châm biếm kể trên ta sẽ không bao giờ nhận thấy.

Tương tự như vậy, nếu Đám cưới chuột là một bức tranh châm biếm thì vào thời khắc quan trọng nhất của một năm, khởi đầu cho vạn sự, người Việt sẽ không quá ưa chuộng để đề cao.

Họ ngưỡng vọng những giá trị khác mà con giáp này đem lại. Ngoài tinh thần phản ánh sự no đủ, hạnh phúc, thì Đám cưới chuột cũng như các bức tranh chuột khác luôn nhấn mạnh đến biểu tượng đông con nhiều cháu từ đặc tính của loài sinh đàn đẻ lũ này. Và, Đám cưới cũng là thời khắc khởi đầu cho câu chuyện nối dõi tông đường - ước vọng của dân gian.

Cha ông ta có câu: Đồng thanh tương ứng, đông khí tương cầu. Bởi vậy, hẳn nhiên một không khí mới, một ước vọng mới, một nhịp điệu hài hòa mới sẽ tràn ngập không gian gia đình khi trên tường nhà có treo bức tranh dân gian ý vị này!

Tranh dân gian Đông Hồ truyền thống với 5 màu cơ bản, nguyên liệu tạo màu gần gũi mộc mạc, từ tro bếp lá tre, hoa hòe, sỏi son, bột sò điệp...

Tranh có các kích thước cố định theo bản khắc gỗ cổ của các cụ xưa để lại và con cháu trong nhà nối nghiệp gìn giữ bảo vệ và phát triển nghề truyền thống.

Mỗi màu trong tranh là một bản khắc gỗ riêng. Nghệ nhân sử dụng đôi tay khéo léo phết màu lên bản khắc gỗ và in lần lượt từng màu lên giấy điệp. sau khi in song một màu, tranh sẽ được hong gió, nắng cho khô tự nhiên sau đó nghệ nhân tiếp tục in màu tiếp theo.

Do đó mỗi tranh cần 2-3 ngày tùy điều kiện thời tiết mới có thể được coi là hoàn thiện khâu in bản khắc.

Khâu cuối của mỗi tác phẩm tranh dân gian đông hồ sẽ được nghệ nhân ưu tú quốc gia và cũng là người trong gia đình chuốt lại chi tiết và đóng dấu mộc đỏ, khi đó Tranh chính thức là một tác phẩm nghệ thuật hoàn thiện.

Tranh dân gian Đông Hồ truyền thống với 5 màu cơ bản, nguyên liệu tạo màu gần gũi mộc mạc, từ tro bếp lá tre, hoa hòe, sỏi son, bột sò điệp...

Tranh có các kích thước cố định theo bản khắc gỗ cổ của các cụ xưa để lại và con cháu trong nhà nối nghiệp gìn giữ bảo vệ và phát triển nghề truyền thống.

Mỗi màu trong tranh là một bản khắc gỗ riêng. Nghệ nhân sử dụng đôi tay khéo léo phết màu lên bản khắc gỗ và in lần lượt từng màu lên giấy điệp. sau khi in song một màu, tranh sẽ được hong gió, nắng cho khô tự nhiên sau đó nghệ nhân tiếp tục in màu tiếp theo.

Do đó mỗi tranh cần 2-3 ngày tùy điều kiện thời tiết mới có thể được coi là hoàn thiện khâu in bản khắc.

Khâu cuối của mỗi tác phẩm tranh dân gian đông hồ sẽ được nghệ nhân ưu tú quốc gia và cũng là người trong gia đình chuốt lại chi tiết và đóng dấu mộc đỏ, khi đó Tranh chính thức là một tác phẩm nghệ thuật hoàn thiện.